چکیده

1- مقدمه سامانه های بازرسی بار با هدف کشف کالاهای غیرقانونی مانند سلاح، مواد منفجره، مواد مخدر ، کالاهای قاچاق و حتی قاچاق انسان از طریق تصویربرداری از جسم مورد بازرسی مانند کانتینرهای باری، وسایل نقلیه، قطارها ، کامیون ها یا قایق ها عمل می کنند. این سامانه ها از دهه گذشته رایج بوده و استفاده از آنها به سرعت گسترش یافته است. در این مقاله به بررسی استاندارد های پرتویی لازم و نحوه ارزیابی تطابق سامانه های بازرسی تولید داخل با استاندارد وضع شده توسط مراجع ذیصلاح پرداخته می شود. میزان پرتوگیری افراد در اثر استفاده از سه سامانه بازرسی ساخت داخل و یک سامانه ساخت خارج با حدود دز مجاز برای این سامانه ها، مقایسه شده که نتایج، برآورده سازی الزامات بین المللی توسط سامانه های بازرسی ساخت داخل را نشان می دهد. مشخص شد که میزان دز دریافتی توسط راننده در هربار پرتوگیری نسبت به سایر منابع مانند پرتوگیری طبیعی ناچیز بوده بنابراین با توجه به حد پرتوگیری سالیانه مردم، تعداد دفعات مجاز استفاده رانندگان از سامانه های ساخت داخل تعیین می شود. 2- روش انجام تحقیق 2-1- سامانه های بازرسی کامیونی/کانتینری سامانه های بازرسی پرتویی بطور کلی از چشمه های پرتوزا یا دستگاههای مولد پرتو، آشکار ساز ها، تجهیزات کنترل، پردازش تصویر، سازه های حفاظت پرتویی و سایر دستگاههای کمکی تشکیل شده است. سیستم های بازرسی کانتینری مبتنی بر شتابدهنده های خطی ، پالس های اشعه ایکس را با یک یا دو انرژی (معمولاً 3 و 6 یا 6 و 9 مگا الکترون ولت) و با نرخ تکرر پالس تا 400 هرتز فراهم می کنند. اسکن ممکن است با حرکت کامیون در جهت عمود بر خط بین مولد ثابت اشعه ایکس و آرایه آشکارساز (Drive through mode) یا با حرکت مولد اشعه ایکس و آرایه آشکارساز (Gantry or drive by mode)، در یک موقعیت ثابت نسبت به یکدیگر توسط یک دروازه ، در امتداد طول وسیله نقلیه صورت پذیرد. شکل شماتیکی نحوه کار سامانه Drive through در شکل 1 نشان داده شده است. در حال حاضر در کشور 23 سامانه بازرسی کانتینری که طبق مقررات می بایست منحصرا تحت استفاده نهادهای حاکمیتی مانند گمرک باشد، وجود دارد که از این میان 7 سامانه از این نوع بوده که در میان تولید کنندگان داخلی نیز مورد توجه قرار گرفته است. شکل 1. تصویر یک نمونه سامانه بازررسی Drive through . 2-2- استاندار حفاظت پرتویی استاندارد ملی حفاظت پرتوی دستگاهی – سامانه بازرسی پرتونگاری بار/وسیله نقلیه، که استاندارد مورد استفاده ی نهاد ارزیابی کننده دفتر حفاظت در برابر اشعه سازمان انرژی اتمی نیز می باشد، بر مبنای استاندارد مرجع بین المللی IEC 62523: 2010 بشماره 22651 توسط سازمان ملی استاندارد ایران در سال 1398 به تصویب رسیده است. این استاندارد، برای سامانه های بازرسی پرتونگاری با انرژی حداقل KeV 500 به منظور بازرسی بار، وسیله نقلیه و کانتینرهای بار کاربرد دارد [1-3]. 3-2-آزمونهای ایمنی پرتویی سامانه های بازرسی کامیونی/کانتینری ارایه ارزیابی تطابق با استاندارد پرتویی توسط آزمونهای زیر با توجه به حد دزهای مشخص شده در استاندارد، توسط نهاد ارزیابی کننده تطابق دستگاه انجام می شود. کانتور هم دز آهنگ معادل دز محیطی آهنگ معادل دز محیطی در مرز سامانه آهنگ معادل دز محیطی در محل استقرار کاربر معادل دز محیطی در محل راننده 4-2-حدود مجاز دز و مقایسه سامانه های بازرسی ساخت داخل در جدول 1، معادل دز محیطی در نواحی مختلف حین عملیات بازرسی برای سه نمونه سیستم کانتینری نوع Drive through ساخت داخل (الف، ب و ج) و یک نمونه سیستم بازرسی ساخت شرکت Rapiscan کشور فرانسه (د) [4] مقایسه و مقادیر استاندارد بین المللی نشان داده شده است. آنچه از این جدول مشاهده می شود قرار گیری دز های محیطی در بازه استاندارد بین المللی برای دستگاه های کانتینری ساخت داخل است. بطوریکه دز محیطی در محل استقرار راننده که مورد نگرانی افراد از جمله رانندگان کشور برای این نوع سامانه هاست از حد استاندارد دز تعریف شده برای این سامانه ها به ازای هر اسکن خیلی کمتر است. جدول 1 . دز ناشی از فعالیت چهار سامانه بازرسی، (الف) - (ج) سامانه های تولید داخل (د) سامانه تولید خارج الف ب ج د حداستاندارد آهنگ معادل دز محیطی در مرز سامانه (µSv/h) کمتر از 2.5 کمتر از 2.5 کمتر از 2.5 0.5 کمتر از 2.5 آهنگ معادل دز محیطی در محل استقرار کاربر (µSv/h) 0.05 0.56 0.35 0.5 کمتر از 1 معادل دز محیطی در محل استقرار راننده (µSv/Scan) 1.88 2.2 1.35 کمتر از 0.25 کمتر از 5 معادل دز محیطی جسم تحت بازرسی (µSv/Scan) 48.10 98.05 61.4 20 کمتر از 1000 3- نتایج و بحث از این جدول مشاهده می شود که دز دریافتی راننده در هر بار عملیات بازرسی توسط سامانه های بازرسی ساخت داخل، تقریبا برابر با 2 میکروسیورت خواهد بود. بنابراین مشخص نمودن تعداد مجاز اسکن در این سامانه ها بنابر حد مجاز دز سالیانه برای مردم که برابر با 1 میلی سیورت (1000میکروسیورت) است، برای هر راننده ضروری است. بنابر استاندارد ANSI43.17، که مربوط به محدودیت دز برای سیستم های با کارکرد عمومی است، میزان دز موثر سالیانه دریافت شده توسط افراد از یک دستگاه نباید بیشتر از 250 میکروسیورت باشد. بنابراین با یک فرض محتاطانه بنابر اصل دز محدود شده، مقدار دز دریافت شده از عملیات بازرسی کانتینری برای راننده مقدار 25% دز سالیانه یعنی 250 میکروسیورت بر سال پیشنهاد می شود که بر این اساس تعداد مجاز پرتو گیری راننده از مراکز بازرسی در سال 125 بار خواهد بود. که البته مناسب تر است در صورت امکان تعداد اسکن به 50 اسکن در سال یعنی 10 درصد دز سالیانه کاهش یابد. بنابراین می بایست مسئولین این نوع از سامانه ها، اطلاعات هویتی رانندگان را به منظور ارزیابی تعداد دفعات مراجعه و روبش، بررسی و نگهداری نمایند. مراجع [1] استاندارد ملی ایران شماره : 22651 حفاظت پرتوی دستگاهی – سامانه بازرسی پرتونگاری بار/وسیله نقلیه (1398). [2] https://www.indiamart.com/proddetail/cargo-and-vehicle-x-ray-inspection-systems-19242181033 .html. [3] IEC 62523:2010, Radiation protection instrumentation – Cargo/vehicle radiographic inspection system (2010). [4] https://www.rapiscansystems.com,

کليدواژه ها

سامانه های بازرسی کامیونی، اشعه ایکس، پرتوگیری، دز، استاندار حفاظت پرتویی

کد مقاله / لینک ثابت به این مقاله

برای لینک دهی به این مقاله، می توانید از لینک زیر استفاده نمایید. این لینک همیشه ثابت است :

نحوه استناد به مقاله

در صورتی که می خواهید در اثر پژوهشی خود به این مقاله ارجاع دهید، به سادگی می توانید از عبارت زیر در بخش منابع و مراجع استفاده نمایید:
دانیال صالحی جوزانی , 1400 , ارزیابی تطابق با استاندارد ایمنی پرتویی سامانه های بازرسی کامیونی/کانتینری ساخت داخل , ششمین کنفرانس(مجازی) سنجش و ایمنی پرتوهای یونساز و غیر یونساز